یکی از مهم‌ترین بخش‌های سرویس‌های اطلاعاتی دنیا بخش جمع‌آوری اخبار آشکار است که هرچه جامعیت و گستردگی بالاتری داشته باشد، اشرافیت بیشتری به سرویس‌های اطلاعاتی می‌دهد. هرچند در ظاهر امر یک خبر آشکار نمی‌تواند اهمیت زیادی برای یک سیستم امنیتی داشته باشد، اما مجموعه‌ای از همین اخبار وقتی در کنار هم...
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی همراز، اهمیت این موضوع به قدری برای یک سیستم امنیتی بالاست که امروزه می‌بینیم بسیاری از سرویس‌های اطلاعاتی ابزارهای گران‌قیمت با سرمایه‌گذاری‌های کلان را برای این هدف به‌کار می‌گیرند. برای نمونه می‌توان به شبکه اجتماعی فیسبوک اشاره کرد که امروز در خدمت دستگاه اطلاعاتی و امنیتی ایالات متحده آمریکا فعالیت می‌کند و موفقیت جهانی خود در جذب و ایجاد ارتباط با مخاطب و اطلاعات و اخبار مربوط به مشتریکنش را در اختیار این سرویس اطلاعاتی قرار می‌دهد. به عنوان نمونه در سال 2006 سرویس اطلاعاتی آمریکا به واسطه موفقیت فیسبوک در جذب گسترده مخاطب در سراسر دنیا و ایضاً دسترسی‌اش به این اطلاعات، بخش جمع‌آوری آشکار خود را تعطیل نمود. این اتفاق به خوبی نشان می‌دهد که دستگاه اطلاعات و امنیت ایالات متحده چه میزان بر روی این ابزار رسانه‌ای حساب باز کرده و البته می‌دانیم که استفاده از این شبکه اجتماعی چه هزینه گزافی را برای این سیستم امنیتی ایجاد می‌کند.
نگاهی به کارکرد انواع جستجوگرهای بزرگ، نرم‌افزارهای ردیاب مانند Google Earth، شبکه‌های اجتماعی موبایلی و حتی سخت‌افزارهای پیشرفته ارتباطی که حتی در برخی موارد بدون اخذ کمترین هزینه‌ای در اختیار عموم مردم در دنیا قرار می‌گیرند، نشان می‌دهد که همه اینها فراتر از خدمت‌رسانی و کمک به ایجاد ارتباطات اجتماعی و جهانی استفاده‌های دیگری نیز دارند که تقریباً در تمامی موارد همان جمع‌آوری آشکار اطلاعات است.
اما از همه اینها که عبور کنیم روشی دیگر نیز برای جمع‌آوری آشکار اطلاعات وجود دارد؛ روشی سنتی که با وجود قدمتش اگر به درستی به کار گرفته شود، همچنان حرف اول را در پروسه جمع‌آوری آشکار اطلاعات بازی می‌کند. در این روش یا فرآیند که «مشارکت اجتماعی» نام دارد اجتماع،جماعت یا گروه‌ها به هم می‌پیوندند تا عملکرد مورد انتظار یا مورد نیاز را به اجرا در آورند. به عبارت دقیق‌تر بخشی از جامعه بدون وابستگی‌های مالی و تشکیلاتی و بر اثر احساس مسئولیت و وظیفه خود را ملزم به اطلاع‌رسانی اخبار می‌کند. در این شیوه همانطور که از تعریفش هم پیداست، هرچه دایره همکاری در اجتماع گسترده‌تر باشد، نتایج بدست آمده دقیق‌تر و جامع‌تر خواهد بود.البته مشارکت اجتماعی در واقع فرآیندی با تعریف بسیار عام‌تر از موضوع جمع‌آوری اطلاعات است و در جوامع مختلف برای اهداف گوناگون به‌کارگیری می‌شود و همواره نیز نتایج موفقی به وسعت اجتماعش داشته است.
فرهنگ‌سازی در اجتماع، تغییر یک سبک یا عادت غلط عمومی، کمک به اصلاح یک روند در اجتماع، مطالبه حق و ... از جمله دست‌آوردهای مشارکت اجتماعی است که در کشور ما ایران نیز موارد بسیار زیادی با نتایج مؤفق دارد. اما در مورد موضوع امنیت و اطلاعات استفاده از ظرفیت کلان مشارکت اجتماعی نیاز به مقدماتی دارد که البته بسیاری از آنها در جامعه ما به خودی خود موجود بوده و حتی در مواردی مورد استفاده نیز واقع شده است. اشاره به برخی از ملزومات به‌کارگیری ظرفیت مشارکت اجتماعی در موضوع امنیت و اطلاعات یا به عبارتی صحیح تر یاری رساندن جامعه به برقراری امنیت، هم می‌تواند نشان دهد که چرا کشورهای غربی نظیر آمریکا بیشتر متمایل به استفاده از ابزارها اعم از سخت‌افزارها و نرم‌افزارها برای جمع‌آوری آشکار اطلاعات شده‌اند و هم ظرفیت‌های سیستم امنیتی و اطلاعاتی کشورمان ملموس‌تر حس می‌گردد.
اولین لازمه مشارکت اجتماعی در کمک به امنیت، اعتماد به نظام سیاسی یک کشور است که در نتیجه منجر به اعتماد عمومی نسبت به تمامی دستگاه‌ها و سازمان‌های وابسته به آن نظام سیاسی شده که از جمله آنها دستگاه اطلاعاتی و امنیتی است. وقتی یک اجتماع، نظام سیاسی حاکم برخود را قبول داشته باشد و با دیده اعتماد بدان نگاه کند، طبعاً نگاهی مثبت و توأم با اعتماد به دستگاه امنیتی و اطلاعاتی وابسته به آن نیز دارد. چنین اجتماعی طبیعتاً حاضر به یاری دستگاه اطلاعاتی مورد وثوقش بوده و حتی خود را بخشی از این دستگاه می‌داند.
دومین ضرورت این است که افکار عمومی، متصدیان امنیت کشور را در کنار خود و در تقابل با تهدیدات دشمن بدانند. مثال نقض در این مسئله سرویس‌های اطلاعاتی برخی کشورهای دنیاست که در عمل بخشی از توان خود را برای کنترل و فشار بر اجتماع خودی صرف می‌کنند و حتی در مواردی از این دست مشاهده می‌شود که برخی سرویس‌های اطلاعاتی خارج از چارچوب‌های نظام سیاسی حاکم بر کشور فعالیت کرده و خود تهدیدی برای اجتماع هستند. نمونه‌هایی از این دست در سرویس‌های اطلاعاتی دنیا وجود دارند که بیش از آنکه مورد تبعیت ساختار قدرت در داخل کشور باشند منطبق بر سیاست‌های دیکته شده برخی از ابرقدرت‌ها و با هدایت آنها فعالیت می‌کنند. این سرویس‌های فاسد به مردم به چشم تهدید بالقوه نگاه کرده و توان خود را علیه جامعه خودی و نه علیه دشمنان و متجاوزان خارجی به‌کار می‌گیرند.
سومین ضرورت خود مسئله امنیت و میزان موفقیت یک دستگاه اطلاعاتی در دستیابی به آن است. وقتی یک سرویس امنیتی و اطلاعاتی نتواند در عمل امنیت و آرامش جامعه را تأمین و تضمین نماید، هیچ‌گاه نگاه اعتماد جامعه و پیرو آن همکاری و مشارکت آن را در اختیار نخواهد داشت. به عبارت دقیق‌تر یک اجتماع وقتی از مهم‌ترین نیاز و حق خود یعنی امنیت محروم باشد، اعتمادش را نسبت به کل ساختار سیاسی نیز از دست می‌دهد و یا به سوی تقابل و اعتراضات به نظام حاکم حرکت می‌کند، یا به سمت و سوی بی‌تفاوتی و انزوا از مشارکت اجتماعی گام بر می‌دارد.
آنچه گفته شد بخشی از اساسی‌ترین نیازهای ایجاد اعتماد در اجتماع و حرکت آن به سوی همکاری در تأمین امنیت کشور است که خوشبختانه در کشور ما ایران با نرخ قابل قبولی وجود دارد و می توان ادعا کرد که امروز دستگاه اطلاعاتی و امنیتی در ایران از سرمایه اجتماعی مطلوبی برخوردار است. همین مسئله نیز سبب شده که تاریخ ایران سراسر پر از سوابق مشارکت اجتماعی در بزنگاه‌های امنیتی است که نمونه آن را می‌توان بحران های مرزی ابتدای انقلاب، ترورهای سال 60، و اعتراضات سیاسی یک دهه اخیر دانست که در تمامی موارد ختم غائله با مشارکت مردمی حاصل شده است. اما با این حال می‌توان یک ضعف را نیز در پروسه جلب مشارکت اجتماعی مردم در تأمین امنیت و به عبارت دقیق‌تر همکاری با دستگاه اطلاعاتی و امنیتی بیان نمود. این ضعف در نگاه کلی همان آشفتگی و عدم هدایت صحیح و کنترل ظرفیت‌های خودجوش و داوطلبانه مردمی است که هم‌اکنون وجود دارد، اما به نظر نمی‌رسد هیچ‌گاه در مسیری کانالیزه و هدفمند هدایت شده باشد. این مهم نیازمند برخی هزینه‌های تبلیغاتی است که در بستر وجود روحیه مشارکت اجتماعی می‌تواند به سادگی به نتایج خوب منجر شود. در واقع ظرفیت اجتماعی موجود می تواند در آینده با تبلیغات، گسترش بیشتر پیدا کرده و با برخورداری از یک شیوه و سازوکار صحیح و هدفمند به ارتقاء توان امنیتی و اطلاعاتی کشورمان کمک کند.