مجلس و حقی به نام نظارت از سوی ملت

10 آذر سالروز شهادت آیت‌الله سید حسن مدرس، با تصویب مجلس شورای اسلامی، روز مجلس نامگذاری شد.

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی همراز و به نقل از ایمنا، شهید آیت الله سیدحسن مدرس، از بزرگ مردان تاریخ ایران زمین است. او که حدود هفده سال، از 1289 تا 1307 نماینده مجلس بود، هیچ گاه از راه انقلابی خویش پشیمان نشد و در طول این مدت، با جسارت و شجاعت شگفت انگیز به مبارزه با استبداد و استعمار پرداخت و سرانجام جان خود را نیز در این راه فدا کرد. انتخاب سال روز شهادت وی به عنوان روز مجلس از سوی مجلس شورای اسلامی، به ماندگاری نام و یاد او در خاطرها و شناخت هر چه بیشتر این عالم انقلابی کمک خواهد کرد. در این مقاله، به زندگی آن بزرگ مرد و نیز روز مجلس می پردازیم.
مدرس، در سال 1287 هجری قمری برابر با 1249 خورشیدی، در خانواده ای از سادات طباطبایی ساکن سرابه، از توابع زواره اردستان به دنیا آمد. پدرش، سید اسماعیل، زندگی خود و خانواده اش را در کمال سادگی و قناعت اداره می کرد. میرعبدالباقی، پدربزرگ مدرس، مرد زاهد و عابدی بود که از سال ها پیش در قُمشه (شهرضای کنونی) سکونت داشت. مدرس به همراه پدر ره سپار قمشه شد و مدت ده سال در آن شهر، مقدمات ادبیات عرب و فارسی را فراگرفت. او شانزده سال بیشتر نداشت که برای ادامه تحصیل به اصفهان رفت و حدود سیزده سال در آن شهر اقامت گزید. پس از آن، راهی نجف اشرف شد و هفت سال در آن مکان مقدس به تحصیل علم پرداخت. وی در دوره دوم مجلس شورای ملی از طرف علمای نجف، به عنوان یکی از پنج مجتهدی که قوانین مصوّب مجلس را برای مغایر نبودن با موازین شرع نظارت می کردند، برگزیده شد. او سرانجام جان خویش را بر سر مخالفت با رضاخان پهلوی گذاشت و به درجه والای شهادت رسید.
در دیدگاه مدرس، مجلس قانون گذاری به دلیل تشکیل شدن از نمایندگان مردم کشور، به منزله عصاره ملت و مرکز ثقل مملکت است. وی مجلس را رقم زننده امور ملت و تنها مرجع تصمیم گیرنده در مملکت می دانست. مدرس معتقد بود هیچ قانون، مصوّبه و امتیاز بدون نظر و تصویب مجلس، قانونی نیست. وی در جلسه 25 اسفند 1302 در بیان مقام و منزلت مجلس می گوید: «این مجلس را به منزله تمام ایران می دانم. مثل این است که سی کُرور اهالی ایران در اینجا تشریف دارند».
پس از انقلاب، مجلس شورای ملی به مجلس شورای اسلامی تغییر نام داد. اولین دوره مجلس شورای اسلامی در ۷ خرداد سال ۱۳۵۹ با پیام رهبر کبیر انقلاب اسلامی حضرت آیت الله خمینی (ره) شروع به کار کرد.
بر اساس قوانین جمهوری اسلامی ایران مجلس شورای اسلامی محلی است برای تدوین نظام ارزشی مورد قبول جمهوری اسلامی ایران و تهیه و تصویب قوانین اسلامی برای کلیه نیازهای جامعه در زمینه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی، سیاسی،تبلیغی، نظامی، اخلاقی و قضایی.
تجربه گرانبهای موفقیت اندیشه مدرس و تجربه گرانبهاتر پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری حضرت امام خمینی؛ ملت و مجلس ایران را بر آن داشت تا با استفاده از همین تجربه‌ها و همین درس های ارزشمند بتواند در برابر قدرت‌های شیطانی بایستد.
مجلس شورای اسلامی در تاریخ ۲۳ تیر سال ۱۳۷۲ با تصویب ماده واحده‌ای، روز ۱۰ آذر ماه، سالروز شهادت مجتهد مجاهد و سیاستمدار متعهد آیت الله سید حسن مدرس را به عنوان روز مجلس نامگذاری کرد.
امام خمینی رحمه الله در مورد مدرس می فرماید: «مرحوم مدرس که به امر رضاخان ترور شد، از بیمارستان پیام داد به رضاخان بگویید من زنده هستم. مدرس حالا هم زنده است. مردان تاریخ تا آخر زنده اند. ... یک شخص روحانی که لباسش از سایر اشخاص کمتر بود و کرباس به تن می کرد. او در مقابل قدرت زیاد رضاخان ایستاد و آن طور هجوم کرد به مجلس که نگذاشت رضاخان کاری بکند و در حالی که عمال رضاخان با هم زنده باد زنده باد می گفتند، ایستاد و گفت که مرده باد رضاخان و زنده باد من. یک همچون مرد قدرتمندی بود، برای اینکه الهی بود. می خواست برای خدا کار بکند و از کسی نمی ترسید. ... مدرس یک ملای دین دار بود چندین دوره زمام داری مجلس را داشت و از هر کس برای او استفاده مهیاتر بود. بعد از مردن چه چیز به جای خود گذاشت، جز شرافت و بزرگی. ما می گوییم مثل مدرس ها باید بر رأس هیئت تقنینیه و قوای مجریه و قضایی واقع شود».
آیت الله خامنه ای نیز ر باره اهمیت انتخابات و مجلس می فرمایند:یک نکته هم البته انتخاب نماینده ی دلسوز و مومن و علاقمند است، که آن هم مساله ی بسیار مهمی است. مردم باید کسانی را انتخاب کنند که به کانون های ثروت و قدرت متصل نباشند؛ کسانی باشند که واقعا مردم اینها را بخواهند ؛ بر طبق وجدانشان، بر طبق دینشان ، بر طبق وظائف انقلابی شان عمل کنند(قسمتی از بیانات مقام معظم رهبری در اجتماع بزرگ مردم کرمانشاه درباره انتخابات مجلس نهم (20/7/90))
حضور مردم در صحنه انتخابات یک کار الهی، سیاسی و انقلابی است که مردم باید آن را انجام دهند و با شرکت در انتخابات به فردی که رفتن او را به مجلس مصلحت می داند رای بدهد.(فرمایشات مقام معظم رهبری در دیدار اقشار مختلف مردم (23/9/68))
مجلس شورای اسلامی یک مرکز اساسی انقلاب و مظهر ظهور اراده مردم در صحنه های گوناگون سیاسی و اجرایی است. لذا همان گونه که امام عظیم الشأن اسلام وصیت فرموده اند مردم باید انتخابات مجلس را همواره به عنوان یک مساله مهم در نظر بگیرند. (فرمایشات مقام معظم رهبری در دیدار اقشار مختلف مردم (23/9/68))
سلامت نظام وابسته به سلامت مجلس است . یک مجلس سالم، قوی ، کار آمد، دارای اعضاء مومن و منطبق با ضوابط خواهد توانست پشتیبانی قانون نظام را به شکل صحیحی انجام دهد. (فرمایشات مقام معظم رهبری در دیدار اعضاء هیات مرکزی نظارت بر انتخابات (4/12/70))
بدانید انتخابات برای کشور، برای نظام، برای مردم، در همه ی دوره ها یک دستاورد بزرگ است. وضع مجلس در وضع عمومی کشور تاثیر گذار است . مجلس محور اصلی تصمیم گیری در کشور است. اینها همه اش اهمیت انتخابات را نشان می دهد. (قسمتی از بیانات مقام معظم رهبری در اجتماع بزرگ مردم کرمانشاه درباره انتخابات مجلس نهم (20/7/90))
در انتخابات، دو تا مسئله از همه مهمتر است: مسئله اول، حضور مردم، شرکت مردم- که بایستی وسیع و گسترده باشد- مسئله دوم، قانون گرائی در انتخابات، وفاداری به قانون، احترام به رای مردم (قسمتی از بیانات مقام معظم رهبری در اجتماع بزرگ مردم کرمانشاه درباره انتخابات مجلس نهم (20/7/90))
مملکت اصل و بنایش ملت است و مجلس مکانی است که این ملت در آن جمع شده‌اند. عظمت هر ملت همان عظمت مجلس و عظمت مجلس همان عظمت ملت است. مجلس و نمایندگان آن باید همواره به یاد داشته باشند تا با صرفنظر از تعلقات حزبی در راستای منافع ملی و مصالح وطنی کشور خود حرکت کنند.
بر اساس قانون اساسی، وظیفه اصلی مجلس شورای اسلامی، قانون گذاری و نظارت است، ولی مجلس نقشی بیش از این بر عهده دارد. مجلس، رقم زننده سرنوشت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور است و از سوی دیگر، ناظری ملی بر عملکرد قوه مجریه به شمار می آید. حاکمیت ملی از سوی نمایندگان اعمال می شود و ملت با دو اهرم قانون گذاری و نظارت، حقوق خود را حفظ و اختیارات دولت مردان را محدود می کند.
رسیدگی به طرح ها و لوایح در پنج مرحله انجام می پذیرد. مرحله اول، اعلام وصول طرح یا لایحه در مجلس و ارجاع آن به کمیسیون مربوط است و در همان حال، تکثیر می شود و در اختیار نمایندگان قرار می گیرد تا اگر نظر و پیشنهادی داشته باشند، به کمیسیون مربوط مراجعه کنند.
مرحله دوم، رسیدگی در کمیسیون است. در مرحله سوم، طرح یا لایحه رسیدگی شده در کمیسیون، به همراه گزارش کمیسیون به هیئت رئیسه مجلس تسلیم می شود تا برای شور اول در دستور جلسه علنی مجلس قرار گیرد. سپس کلیات آن در جلسه علنی به رأی گذاشته می شود و در صورت تصویب به مرحله بعد می رود. در مرحله چهارم، بار دیگر به همراه پیشنهادهای اصلاحی نمایندگان، در کمیسیون بررسی می شود. در مرحله نهایی، برای بار دوم در دستور مجلس قرار می گیرد و در وقت تعیین شده، از طرف مخبر کمیسیون توضیح داده می شود و یک یک موارد آن مورد بحث و رسیدگی و رأی گیری قرار می گیرد.
مجلس شورای اسلامی افزون بر تصویب قوانین، حق نظارت مستمر بر اجرای قانون را دارد. قانون اساسی حق تحقیق و تفحص در تمام امور کشور را به مجلس داده و برای آن ضمانت اجرا هم تعیین کرده است تا مجلس بتواند این وظیفه را به صورت مطلوب انجام دهد. مجلس شورای اسلامی از نظر سیاسی وظیفه دارد با نظارتی که اعمال می کند، خود به خود تخلف از قانون را به حداقل ممکن برساند. درجه اعتبار مجلس، از اساس تا حد زیادی به این نظارت بستگی دارد. مجلس نظارت خود را از راه تذکر، سؤال و استیضاح اعمال می کند.
با تشکیل مجلس شورای ملی در دوران مشروطه، اقلیت های دینی از کرسی نمایندگی برخوردار شدند. برای نمونه، کلیمیان تا امروز در همه دوره ها، نماینده داشته اند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز در مجلس خبرگان قانون اساسی حضوری فعال داشتند. کلیمیان بر پایه قانون اساسی، یک نماینده در مجلس شورای اسلامی دارند. اصل 64 قانون اساسی، بر حضور نمایندگان اقلیت های دینی چنین تصریح می کند: «زرتشتیان و کلیمیان هر کدام یک نماینده و مسیحیان آشوری و کلدانی مجموعا یک نماینده، مسیحیان ارمنی جنوب و شمال هر کدام یک نماینده انتخاب می کنند.» نمایندگان اقلیت های دینی، سوگند نمایندگی را با ذکر کتاب آسمانی خود یاد می کنند.
مجلس شورای اسلامی از تعداد زیادی نماینده ملت تشکیل شده است. تصمیم گیری در جمعی چنین گسترده، ممکن نیست، مگر اینکه پیش تر، رسیدگی های مقدماتی و کارشناسی انجام شده باشد. این کار معمولاً در واحدهای کوچکی به نام کمیسیون انجام می شود. اصول شصت و ششم و هفتاد و پنجم قانون اساسی، از کمیسیون های مجلس نام برده و تعداد، ترتیب کار و حدود اختیارات آنها را به آیین نامه داخلی واگذار کرده است. کمیسیون ها، به مجلس قدرت و تحرک می دهند و موجب بازدهی بیشتر مجلس می شوند. مجلس شورای اسلامی برای حل مشکلات فرهنگی، اقصادی، امنیتی و... به کمیسیون هایی با افراد کارآزموده و متخصص نیاز دارد.
قانون گذاری در جمهوری اسلامی ایران بر اساس موازین شرع صورت می گیرد و مصوّبات مغایر با احکام شریعت یا اصول قانون اساسی، اعتبار ندارد. ازاین رو، لازم است بر مصوّبات، هم از نظر شرعی و هم از نظر قانونی نظارت شود. مرجع صلاحیت دار برای چنین نظارتی، شورای نگهبان است. قانون اساسی، اظهار نظر درباره شرعی بودن مصوّبات را در انحصار فقهای شورای نگهبان می داند و وظیفه نظارت قانونی، یعنی مغایر نبودن مصوّبات با اصول قانون اساسی بر عهده اعضای حقوق دان شورای نگهبان گذاشته شده است.