رئیس سازمان میراث فرهنگی برای نخستین بار در رسانه ملی اعلام کرد که در یک رقابت تنگاتنگ با کشور آذربایجان، موفق شده‌ایم جنگلهای هیرکانی بخش ایران را در فهرست میراث طبیعی جهانی به ثبت برسانیم. متعاقب آن در دیگر رسانه‌ها با تیتر‌های چون جنگلهای هیرکانی ایران جهانی شد، هیرکانی در فهرست جهانی ثبت شد...
پیش از ثبت نام جنگلهای هیرکانی در فهرست میراث جهانی، گزارش‌ها و تحلیل‌هایی در ارتباط با ثبت ارسباران نگاشته شده بود و در ارزیابی پرونده ثبت جهانی جنگلهای ارسباران گفته بودیم که: «در گزارش تهیه شده با محوریت میراث فرهنگی حتی ارزیابی میدانی شفافی از معیارهای مثل: پروسه تاریخی زمین‌شناسی، پروسه اکولوژیک، جلوه‌های زیبایی‌شناسی و تنوع زیستی که منحصر به‌فرد بودن و جهانی بودن آن ها را توجیه کند، ارائه نشده است.»
کمیته میراث جهانی در رد ثبت ارسباران بر حسب سند «WHC/18/42 com18 p.87» در بند a حرف ما را تکرار کرد، در آن زمان یاد آور شده بودیم که «ارسباران می‌تواند به عنوان لکه‌ای از جنگلهای هیرکانی در مجموعه پراکنده ملی (NSP) مطرح شود، اما توجیهی از میراث نشنیدیم که چگونه استان گلستان که فقط 15 درصد از عناصر هیرکانی دارا است، احراز شرایط می‌کند ولی ارسباران نمی‌تواند؟
سازمان میراث فرهنگی در جوابیه نقد‌هایمان موضوع را عوض کرده و از موفقیت‌های تحسین برانگیز آن سازمان در حوزه ثبت جهانی پردیس‌های به جا مانده سخن گفته و عنوان باغ‌های ایرانی را یاد‌آور شد که در این مورد هم جواب دادیم: پردیس‌های پارس که در گذر تاریخ، جهانشمول شده بود با نحوه ثبت ارزش‌های جهانی‌اش مخدوش شد.
بدین خاطر با تامل بیشتر مروری بر سوابق جنگلهای هیرکانی، و همانطور با بررسی همه جانبه اسناد ثبت جنگلهای هیرکانی در چهل سومین نشست کمیته میراث جهانی تلاش داریم، نیمه پنهان مانده پرونده ثبت جنگلهای هیرکانی را با هدف کمک به عملیاتی شدن این مهم، باز کنیم. به همین منظور با مرتضی شریفی محقق برجسته منابع طبیعی، مجری منتخب فرهنگستان علوم در مهندسی امور پارک‌ها و ذخیره‌گاه‌ها به گفت وگو پرداختیم.
فارس: اعلام شده که در یک رقابت تنگاتنگ با کشور آذربایجان موفق شدیم، جنگل هیرکانی بخش ایران را ثبت جهانی کنیم، آیا واقعا اثر معرفی شده کشور مزبور در حد هیرکان بخش ایران است؟
شریفی: به هیچ وجه! اثر معرفی شده آنها (HFA)، شامل پناهگاه حیات وحش در لنکران به وسعت 2904 هکتار بوده که با مشاورت بنیاد «مایکل سوخو» (که آن موقع حضور این بنیاد به توصیه دستگاه ذیربط در جنگل هیرکان ایران منع شده بود) 622 هکتار از جنگلهای لنکران و 17909 هکتار جنگلهای آستارا به آن الحاق در مجموع با وسعت 21435 هکتار در سال 2004 عنوان پارک ملی هیرکان را به خود اختصاص داد و با لابی‌گری بنیاد یاد شده WWF طرح مدیریت هم برایشان تهیه کرد.
آذربایجان یک هیرکان ساختگی در مقابل ایران علم کرد
و یک سال بعد برایش پرونده میراث جهانی تشکیل داد، در صورتیکه 90 درصد این لکه کوچک حتی سابقه حفاظت ندارد. در واقع یک هیرکان ساختگی در مقابل ایران علم کرده بودند. در صورتیکه لکه دو هزار هکتاری نمی‌تواند رقیب یک اکوسیستم کلان حدود دو میلیون هکتاری بخش ایران شود. اگر آمارشان را چشم بسته هم قبول کنیم، بخاطر داشتن 1296 گونه گیاهی معیار تنوع زیستی را احراز کرده است پارک ملی گلستان ما به تنهایی 1302 گونه گیاهی آوندی اثر کشور آذربایجان را کنار می‌زند.
در ضمن غائله هیرکان کشور آذربایجان در اجلاس کارشناسی «اجرای کنوانسیون میراث جهانی» بسته شد.
در جشنواره فیلم آلمان با حضور ایران، آذربایجان، آژانس فدرال حفظ طبیعت و نهاد‌های غیردولتی، استادان ذی‌فن دو دانشگاه آلمان، کارشناسان اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت، مسؤول یونسکو دفتر تهران و مسؤول دفتر مرکزی میراث جهانی یونسکو دفتر پاریس و ... تشکیل شد و توانستیم حق ایران را پس بگیریم، و بر اساس بند 2 از تصمیم13.128 ایران ثبت جنگلهای هیرکان را به عهده گرفت. مقرر شد جنگلهای واقع در کشور همسایه جمهوری آذربایجان از طریق ایران به عنوان یکی از حلقه ها زنجیره مزبور ثبت شود.
فارس: در سند رسمی whc/19/34.com/inf.8B2 کمیته میراث جهانی در نشست باکو ذکر شده لکه های زنجیره ای از هیرکان به نمایندگی دولت ایران توسط سازمان میراث فرهنگی به ثبت رسیده و از سازمان های محیط زیست و جنگلها به عنوان سازمان همکار در اجرای مصوبه نام برده شده است! گفته می شد براساس ضوابط جهانی کشوری که مایملک را در تملک دارد حق ثبت دارد، آیا این کار مغایر با قوانین داخلی است؟
شریفی: ارزیابی حقوقی را به حقوق‌دان‌ها واگذار می‌کنیم، نقد ما بر خدشه‌ای است که بر مدیریت فنی وارد می‌شود. وقتی ثبت هیرکان مطرح شد، سازمان میراث با زیاده‌خواهی در مسائل فنی هیرکان دخالت کرد، توجیهشان این بود که براساس قانون ثبت اثر با آنهاست و استناد می‌کردند به آئین نامه منتج از قانون تشکیل سازمان فرهنگی و گردشگری که بر آن اساس مدیریت نیز به ثبت کننده محول می‌شود؛ به اتفاق رئیس وقت سازمان متبوع (مهندس جلالی) در دفتر معاون وقت رییس جمهور و ریاست میراث وقت (مهندس مشایی) حضور پیدا کردیم وقتی خطر دخالت میراث فرهنگی را بر شمردیم ریاست وقت میراث فرهنگی با صراحت در جلسه اعلام کرد، حق با سازمان جنگل‌هاست و زیر مجموعه خود را از دخالت در اموری که تخصص آنرا ندارند بر حذر داشتند.
میراث با زیاده‌خواهی در مسائل فنی هیرکان دخالت کرد
جالب است، برای اینکه در تله این قانون گرفتار نشوند محیط زیست اثر طبیعی از مناطق چهارگانه راساً ثبت می کند.
مقرر بود در مورد هیرکان برای اینکه تملک سازمان جنگلها خدشه دار نشود سازمان براساس ضوابط جهانی، راساً به ثبت هیرکان اقدام کند و میراث براساس وظیفه کارهای اداری ثبت را عهده دار باشد.
اما مشخص نیست نمایندگان سازمان جنگلها در گروه تشکیل پرونده هیرکانی با هماهنگی سازمان مدیریت و دخالت یک سازمان غیرمتخصص در موضوع جنگلهای هیرکانی پذیرا شده اند یا سرخود چنین کرده اند؟ در هر حال سازمان جنگلها موظف است شفاف سازی لازم را انجام دهد.
فارس: چگونه است یک لکه حدود 20 هزار هکتاری هیرکان کشور آذربایجان معیار x (تنوع زیستی) احراز کرده است. ولی اثرهای معرفی شده ایران در مجموع با سطح بالای 300 هزار هکتار شرایط لازم را برای این معیار احراز نکرده است؟
شریفی: آذربایجان با اعلام 1296 گونه گیاهی آوندی با 29 گونه آندمیک احراز شرایط کرده است. برای بخش ایران 3200 گونه گیاهی آوندی با 280 گونه آندمیک و ساب آندمیک هیرکان و 500 گونه گیاهی آندمیک ایران اعلام شده است، همانطوریکه ملاحظه می‌شود نسبت به آمار آذربایجان، تنوع زیستی هیرکان ایران بسیار بالاتر است. اساساً وقتی جمع آمار چند اثر را می دهیم باید حتما قادر باشیم آمار هر یک از آثار را به تفکیک ارائه کنیم، ایران قادر به ارائه آمار به تفکیک نبوده است! منوط به ارائه وضعیت تفکیکی، قضاوت تنوع زیستی لکه ها به حالت تعلیق در آمده است.
جنگل هیرکانی بخش ایران بخاطر عمر 25 تا 50 میلیون ساله و سابقه حفاظتی چند دهه ای بسیاری از آثار زنجیره ای با احراز معیارix (پروسه اکولوژیک) در فهرست میراث جهانی پذیرفته شده است.
آمارسازی، پاشنه آشیل آذریابجان در ثبت جنگلهای هیرکانی به نام خود شد
جالب اینکه عمر جنگل هیرکانی در پرونده آذربایجان 2.5 میلیون سال ذکر شده است! یعنی کمتر از یک بیستم عمر ادعای ایران! آنچه پاشنه آشیل کشور آذربایجان دراجلاس کارشناسی «اجرای کنوانسیون میراث جهانی» در اثبات حقانیت و محوریت ایران شد، آمارسازی بود که انجام داده بودند و ادعای 29 گونه آندمیک در لکه آذربایجان کرده بودند، از جمع تیم آذربایجان خواستم به سایت رسمی پایش گونه‌های رسمی جهانی بروند از روی لیست 7 گونه ادعای آندمیک آذربایجان را خود آذری‌ها راستی‌آزمائی کردند 5 مورد از 7 مورد حداقل در هیرکان ایران یا میراث جهانی قفقاز ـ ایرانی روسیه بود! و نمی‌توانست آندمیک آذربایجان تلقی شود.
حال دغدغه این است پاشنه آشیل کشور آذربایجان بشود چشم اسفندیار خودمان، به تیم تشکیل پرونده ایران هشدار داده می‌شود اگر برای آمارهای ارائه شده دلائل علمی ندارند، سریعاً به اصلاح گزارش اقدام کنند .
فارس: در سند با توجه به 15 اثر اشاره می شود که بر طبق اعلام طرف ایرانی این آثار نمونه های بارز معرف کل هیرکان هستند. چنین استنباط می شود که کمیته ثبت در این مورد هم به یقین نرسیده است. ارزیابی شما از نمونه های انتخاب شده چیست؟
شریفی: معرفی اثر در کل درست انجام نگرفته است بعضی بزرگنمائی های انجام می گیرد که انگار نمونه های بارز منطقه جغرافیای گیاهی اروـ سیبری را در اختیار داریم در صورتیکه فقط یک پرواننس فرعی از آن منطقه در سرزمین ما گستریش یافته و هم وزن با ما ترکیه هم پرواننس فرعی اکسینی از منطقه یاد شده را در اختیار دارد.
پروانس فرعی هیرکانی از پروانس اکسینو ـ هیرکانی، باقی مانده آندمیک های آرکتو ـ ترشیاری قبل دوره یخبندان از منطقه جغرافیایی گیاهی اروـ سیبری است. هیرکان ایران متشکل از سه ناحیه اکولوژیک، شامل کفه های آبرفتی ساحلی با جنگل های پهن برگ تابستان سبز، دامنه های شمالی کوهستانی جنگل های پهن برگ تابستان سبز و چمن زار های نیمه آلپی ارتفاعات sub_ alpine meadow است.
اگر حداقل در سه بخش هیرکان شرقی، مرکزی و غربی نمونه های از سه ناحیه اکولوژیک را انتخاب می کردند دیگر کسی نمی توانست شبهه داشته باشد. در انتخاب نمونه ها اصلا به ناحیه بندی اکولوژیک پرداخته نشده است.
عدم توجه به ناحیه بندی اکولوژیکی و انتخاب ناکجاآباد با غرض ورزی
در انتخاب ناکجا آبادی نمونه ها هم نوعی غرض ورزی مشهود است، باورکردنی نیست چرا دو اثر جنگلی و مرتعی فندقلو و ارسباران که هیچکدام دومی ندارند از لیست حذف شده است.
فارس: با ثبت جهانی جنگل هیرکانی، کدام تعهدات ضربتی برای کشور در جهت ارتقا ضریب حفاظتی آثاری که در سریال مایملک ملی ” SNP» قرار می گیرند، ایجاد شده است؟
شریفی: اساساً باید در قدم اول طرح زنجیره‌ای آثار تدوین و متعاقب آن برای هریک از آثار طرح مدیریت ارائه می‌شد. در سند اشاره شده براساس اعلام طرف ایرانی لکه‌های انتخاب شده طرح دارند! یعنی حضرات اطلاعات نادرست داده‌اند! در جنگلهای هیرکان در حال حاضر طرح‌های سنواتی تعطیل و جنگل بدون طرح رها شده است، سازمان جنگلها طبق قانون مصوب موظف بوده است، برنامه دوره گذر و متعاقب آن طرح مدیریت پایدار تهیه کند که تا این مقطع در انجام تعهد ناتوان بوده است.
به هرحال سه سازمان با محوریت میراث فرهنگی موظف شده‌اند فعلا طرح زنجیره‌ای آثار را ارائه کنند. منتها هم زمان سازمانهای یاد شده متعهد شده‌اند یکسری عملیات ضربتی را معمول کنند که اهم آنها عبارتند از:- فعالیت‌های انسانی دامداری، شکار، برداشت چوب، عبور و مرور خود رو و ... در آثار و بافر آنها حذف شود- نقشه راه و برنامه عمل حفاظت را تدوین و عملیاتی کنند- مرزهای اکولوژیک آثار را مشخص کنند- بزرگراه موجود بین قطعات 1 و 2 پارک ملی گلستان بسته و حذف شود و در دیگر جاده ها در بافر ارزیابی اثرات معمول شود- تمام جاده های عبوری اعم از آسفالته و خاکی در داخل اثر و بافر، بسته و حذف شوند-تعهدات در حالی ابلاغ شده که هنوز مطالعات اجتماعی و اقتصادی در آثار و بافر آنها انجام نگرفته است همزمان طرف ایرانی ملزم می شود مطالعات یاد شده را معمول دارد.
فارس: در سند بعضی تکالیف برای خارج از آثار و بافر آنها تعیین شده که جای تامل جدی دارد، مثلا گفته شده است:«طرح توریسم برای کل جنگل هیرکانی تهیه شود که یک فصل آن مربوط به پارک ملی گلستان باشد» و ... این موارد چگونه ارزیابی می کنید؟
شریفی: فکر نکنم کمیته میراث جهانی در جایگاهی باشد که خارج از سایت‌های معرفی شده و بافر آنها ارائه طریق و تعیین و تکلیف کند.
اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و کمیته های مربوطه اش حتما فرق توریسم و اکوتوریسم را تشخیص داده و می دانند در طیبعت طرح توریسم در کل موضوعیت ندارد و توسعه اکوتوریسم نه طی طرح مستقل بلکه پروژه ای است در زون تفرجی سیستم های حفاظتی معمول می شود، این خط و مشی غیرعلمی میراث فرهنگی است که سال هاست تلاش در ترویج آن دارند، واگذاری پارک ملی خبر به شرکت هواپیمائی، آشوراده به بخش خصوصی، تله کابین‌های ریز و درشت ، ده‌ها پروژه گردشگری از جنگلهای هیرکان گرفته تا ذخیره‌گاه گونه نادر زاگرس و ارس تهران و ... حاصل این تفکر ویرانگر است.
همانطور در سند تهیه طرح مدیریت پایدار برای کل هیرکان به کمیته راهبری ملی (متشکل از سه سازمان) محول شده است. این کمیته سال‌هاست در میراث فرهنگی بطور غیر رسمی فعال است که از آن طریق در تصمیم‌گیری‌های واگذاری با استفاده از ضعف مدیریتی سازمان جنگلها ورود پیدا می‌کنند. دو سال تمام با قائم مقام سازمان متبوعم که از بد اتفاق رئیس مستقیمم که نماینده سازمان در کمیته یاد شده بود و تلاش داشت تصمیمات غیر تخصصی آنها را در سازمان عملیاتی نماید درگیری داشتم. حال چگونه دیدگاه غیر‌تخصصی میراث نامرتبط در سند جانمائی شده است، آیا رئیس سازمان جنگلها از قبل درجریان بود یا نماینده سازمان در تیم تشکیل پرونده خودسر چنین ذلتی را به سازمان تحمیل کرده ، جای تامل جدی دارد.
فارس: پرونده هیرکان آذربایجان بسته شده است؟ در کل اینکه هیرکان ایران را در فهرست میراث طبیعی جهانی به ثبت رسید را مثبت یا منفی ارزیابی می کنید؟
شریفی: شرایط هیرکان کشور آذربایجان در اجلاس کارشناسی «اجرای کنوانسیون میراث جهانی» تعیین تکلیف شده، طبق ماده 11.3 کنوانسیون کماکان آذربایجان می تواند با در خواست الحاق (Extension) به عنوان اثر فرا مرزی Tbp به میراث جهانی هیرکان ایران ملحق شود، در سند مورد اشاره در این گفت‌وگو هم به کشور آذربایجان توصیه شده چنین کند. منتها نباید فراموش شود حسب ضوابط اعتبار برجسته‌ترین ارزش جهانی حق اولین مایملک ثبت شده (هیرکان ایران) است.
ثبت جنگل هیرکانی ایران به عنوان میراث جهانی اتفاق خوشی بود و فرصتی برای سازمانهای متولی حراست از آن است
مسلم است اتفاقی که در کمیته میراث جهانی در نشست اخیر باکو در ارتباط با پذیرش هیرکان ایران در فهرست میراث جهانی افتاد، یک اتفاق خوش بود. اگر نقدی انجام می‌گیرد در جهت حراست از اتفاق است.
با اغتنام فرصت اگر نقدی به سازمانهای متولی محیط زیست طبیعی و میراث فرهنگی داریم، منظور این نیست ضرورت وجودی این سازمان ها را نفی کنیم یا زحمات کارشناسان فرهیخته آنها را نادیده بگیریم، فقط بحث ما بر سر مدیریت ناکار آمد است.اگر اراده‌ای در کار باشد خیلی راحت می‌شود با میراث فرهنگی برخورد شود که چرا بازی ناخوشایند زیاد خواهی را تا فرامرز ها توسعه داده است و ملزم‌شان کنند در خارج از حوزه کاری و تخصصی خود ورود پیدا نکنند. با یک ضد علم، غیر‌متعهد و ناکارآمدزدائی حساب شده از سازمانهای سه‌گانه از دست آورد باکو می‌شود در جهت حفاظت سرزمین بهره برد وگرنه این خوشی در فاصله نه چندان دور جای خود را به تلخی، تلخ تر از زهر خواهد داد ...
فارس: برای عملیاتی کردن تعهدات اجرائی میراث جهانی هیرکان امکان برخورداری از حمایت مالی مراجع جهانی است؟
شریفی:طرف ایرانی (میراث فرهنگی) بنابر درخواست از صندوق سرمایه میراث جهانی (World Heritage Fund) می‌تواند اعتبار سالانه برای این مهم منظور دارد.
منتها باید مواظب بود از قبول پیشنهاد کمک بنیاد «سوخو» و امثال آن که چشمداشت به منابع ژنیتکی محتمل است خودداری شود. بنیادهای تحقیقاتی جهانی در چارچوب و مراعات ضوابط «دسترسی به منابع ژنتیکی» کنوانسیون تنوع زیستی می‌توانند قرارداد شفاف با طرف ایرانی داشته باشند، از این بابت هیرکان می‌تواند در آمد ارزی میلیاردی مستمر داشته باشد.
انتهای پیام/